Ubezpieczenia komunikacyjne - zakres ochrony ubezpieczeniowej

Z faktu, że sprawcą może być każdy kierujący pojazdem, a więc nie tylko właściciel, wynika, że może być nim nawet złodziej, który ukradł samochód i wyrządził szkodę (ruchem pojazdu).

Ubezpieczeniem OC objęta jest odpowiedzialność cywilna każdej osoby (każdego sprawcy), która – kierując pojazdem – wyrządziła szkodę. Jeśli użytkownik samochodu, jadąc nim, wsiadając do niego lub załadowując go, spowoduje wypadek, tzn. uszkodzi czyjeś mienie bądź przyczyni się do powstania "szkód osobowych", których skutkiem będzie rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała lub śmierć, zakład ubezpieczeń, z którym użytkownik zawarł umowę OC, wypłaci osobom poszkodowanym przez niego odszkodowanie. Za szkodę związaną "z ruchem pojazdu" uważa się także szkodę powstałą podczas postoju lub parkowania. Z polisy OC nie otrzyma odszkodowania sprawca wypadku.

Z faktu, że sprawcą może być każdy kierujący pojazdem, a więc nie tylko właściciel, wynika, że może być nim nawet złodziej, który ukradł samochód i wyrządził szkodę (ruchem pojazdu). Sąd Najwyższy w uchwale z 15 lutego 2002 stwierdził, że ubezpieczyciel odpowiada również za szkody wyrządzone w mieniu przez nieznanego sprawcę kierującego skradzionym pojazdem, którego posiadacz korzystał z ochrony ubezpieczeniowej (OC).

Konsumenci często pytają, do kogo zwrócić się z roszczeniami odszkodowawczymi, jeśli sprawca wypadku zmarł wskutek doznanych obrażeń? Otóż wszelkich roszczeń z tytułu wypadku należy dochodzić od towarzystwa ubezpieczeń, w którym sprawca miał obowiązkowe ubezpieczenie OC. Numer polisy ubezpieczeniowej nietrudno ustalić za pośrednictwem policji lub prokuratora prowadzącego dochodzenie. Na żądanie poszkodowanego ubezpieczyciel powinien od razu wypłacić kwotę niezbędną na leczenie.

Jeśli kierujący pojazdem chce skutecznie uwolnić się od odpowiedzialności, musi wykazać, że szkoda była wynikiem:

- działania siły wyższej, a więc takiego zdarzenia zewnętrznego, którego nie można było przewidzieć i uniknąć, np. przyczyną wypadku jest piorun uderzający w jadący pojazd,

- wyłącznej winy poszkodowanego, należy zwrócić uwagę, że wina poszkodowanego musi być "wyłączna", nie wystarczy przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody (np. wyłączna wina poszkodowanego – pasażera ma miejsce wtedy, gdy ten niespodziewanie wyskakuje z pędzącego samochodu i na skutek obrażeń zostaje inwalidą).

- wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą on nie ponosi odpowiedzialności; nie może więc być to na przykład jego małoletnie dziecko, ale może np. chuligan rzucający kamieniami w przejeżdżające samochody.

Zdarza się również, że poszkodowany przyczynia się do powstania szkody. Na przykład kierowca, który jechał po zmroku bez włączonych świateł i zderzył się czołowo z innym pojazdem, przyczynił się do powstania szkody. Podobnie, spożywanie alkoholu z kierowcą przed jazdą, gdy jego nietrzeźwość była przyczyną wypadku – stanowi przyczynienie się do powstania szkody. W takim przypadku odszkodowanie zostaje zmniejszone.

Przepisy różnicują wielkość sumy gwarancyjnej. Nie będzie ona mogła być niższa niż::

5 mln  euro  w przypadku szkód dotyczących osoby,

1 mln euro w przypadku szkód dotyczących mienia.

W przypadku, gdy sprawca nie posiadał ubezpieczenia lub nie mógł być zidentyfikowany, odszkodowanie wypłaca Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (należy zwrócić uwagę iż w tym wypadku wypłata odszkodowania za szkodę na mieniu jest uzależniona od spełniania pewnych dodatkowych warunków). Roszczenia zgłasza się do jakiegokolwiek zakładu ubezpieczeń, który pośredniczy w przekazaniu dokumentów do Funduszu, o czym zawiadamia poszkodowanego. Zakład ubezpieczeń nie może odmówić przyjęcia zgłoszenia roszczenia.

Z tytułu szkód dotyczących osób poszkodowanemu przysługują różne świadczenia, przede wszystkim:

1. Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. 
Zadośćuczynienie jest jednorazowym świadczeniem pieniężnym, mającym złagodzić cierpienia fizyczne i psychiczne poszkodowanego, zarówno teraźniejsze, jak i przyszłe. Powinno być ono ustalane w sposób indywidualny, przy uwzględnieniu stopnia trwałego kalectwa, długotrwałości choroby i związanych z nią cierpień, ale także np. wieku poszkodowanego oraz związanych z nim rokowań i możliwości na przyszłość, których nie będzie mógł wykorzystać w związku z kalectwem. Orzecznictwo sądowe świadczy na przykład o tym, że należy brać pod uwagę ocenę możliwości wykonywania pracy zarobkowej, ale także korzystania z rozrywek oraz stopień pogorszenia pozycji życiowej konkretnej osoby. Ustalanie zadośćuczynienia musi być oparte na wnikliwej ocenie uwzględniającej powyższe warunki. Warto mieć ten fakt na uwadze, bo ubezpieczyciele często próbują ograniczać zakres zadośćuczynienia, odnosząc się tylko do uszczerbku na zdrowiu.

Zadośćuczynienie może być pomniejszone, gdy poszkodowany przyczynił się do powstania szkody lub powiększył jej rozmiary. Przyczynienie się może być zawinione lub nie. Dobrym przykładem będzie tu np. jazda bez zapiętych pasów bezpieczeństwa, jeśli miało to wpływ na wielkość i rodzaj obrażeń. O przyczynieniu się można również mówić, gdy poszkodowany jechał po zmroku bez włączonych świateł. Ale – na przykład – brak umiejętności wyprowadzenia samochodu z poślizgu, zdaniem Sądu Najwyższego, nie stanowi przyczynienia się do powstania szkody.

Zgodnie z orzecznictwem pojęcie "przyczynienia" stosuje się wyłącznie przy ubezpieczeniu OC.

Zadośćuczynienie finansowe jest podstawowym świadczeniem odszkodowawczym z tytułu szkód osobowych, ponadto poszkodowany ma prawo do zwrotu wszelkich kosztów leczenia i do odpowiedniej renty, jeśli utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy czy też zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki na przyszłość.

2. Zwrot kosztów

Zwrot kosztów związanych z leczeniem i ewentualnym przygotowaniem do nowego zawodu. Koszty związane z leczeniem należy rozumieć szeroko, nie tylko jako koszty leków czy zabiegów rehabilitacyjnych. Zgodnie z orzecznictwem sądowym należą do nich również koszty dojazdów na zabiegi, stosowanie specjalnej diety zaleconej przez lekarza, koszty koniecznej opieki ze strony osób trzecich w okresie leczenia i rehabilitacji, koszty sprzętu rehabilitacyjnego czy też sprzętu niezbędnego do leczenia.

Poszkodowany, który wskutek wypadku stał się trwale niezdolny do wykonywania dotychczasowego zawodu, może żądać pokrycia kosztów przygotowania do nowego zawodu.

3. Stosowne odszkodowanie

Stosowne odszkodowanie jest świadczeniem jednorazowym należnym osobom, których sytuacja życiowa uległa pogorszeniu wskutek śmierci poszkodowanego. Pogorszenie sytuacji życiowej może dotyczyć finansów, ale także może polegać na pozbawieniu osoby starszej czy niedołężnej pomocy w gospodarstwie domowym bądź na braku pomocy w wychowaniu dzieci w przypadku śmierci jednego z rodziców. Gdy do odszkodowania uprawnionych jest kilka osób, każda z nich może samodzielnie występować z roszczeniem.

4. Renta

Renty mogą mieć różny charakter:

- renta z tytułu zwiększonych potrzeb, gdy istnieje konieczność stałego leczenia, opieki, dożywiania itp.;

- renta uzupełniająca przysługuje wówczas, gdy poszkodowany utracił częściowo lub całkowicie zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość;

- renta alimentacyjna (płatna w następstwie śmierci poszkodowanego) przysługuje osobom, którym poszkodowany zapewniał środki do życia. Rentę alimentacyjną wylicza się uwzględniając możliwości zarobkowe poszkodowanego, wiek uprawnionych {w kontekście pozbawienia ich opieki, wychowania, niemożności zarobkowania z powodu kontynuowania nauki itp.). Z ważnych powodów – na żądanie poszkodowanego – sąd może przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe.

Aby uzyskać powyższe świadczenia związane ze szkodą osobową, należy przedstawić odpowiednie dowody, zaświadczenia, rachunki, uzasadniające podstawę odszkodowania i jego wysokość.

Szkoda majątkowa określana jest zwykle przez zakłady ubezpieczeń jako szkoda częściowa lub całkowita.

1. Jeśli samochód nadaje się do naprawy {biorąc pod uwagę nie tylko względy ekonomiczne, ale także bezpieczeństwo), mamy do czynienia ze szkodą częściową. Względy ekonomiczne to zwłaszcza koszt naprawy, który nie powinien przekraczać wartości pojazdu przed uszkodzeniem. Naprawa musi gwarantować bezpieczeństwo użytkowania po jej wykonaniu.

Naprawienie szkody częściowej może nastąpić poprzez: .naprawę pojazdu w warsztacie wskazanym przez zakład ubezpieczeń (z którym zakład ma podpisaną umowę), jest to system bezgotówkowy, bo z warsztatem rozlicza się bezpośrednio zakład ubezpieczeń:

- naprawy dokonuje się w warsztacie wybranym przez poszkodowanego, poszkodowany rozlicza się z zakładem ubezpieczeń, okazując rachunki za naprawę;

- wartość naprawy ustala się na podstawie kosztorysu i poszkodowany otrzymuje bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń odpowiednią kwotę na wykonanie tej naprawy.

Wybór sposobu likwidacji szkody należy do poszkodowanego.

2. Szkoda całkowita jest wtedy, gdy koszt naprawy przewyższa wartość pojazdu przed uszkodzeniem.

Naprawienie szkody całkowitej polega na wypłaceniu odszkodowania odpowiadającego aktualnej wartości rynkowej pojazdu w stanie przed wypadkiem. Odszkodowanie powinno umożliwić zakup takiego samego samochodu, jaki uległ zniszczeniu, biorąc pod uwagę jego markę, rok produkcji, przebieg itp. Jeśli poszkodowany pozostawia sobie wrak samochodu, kwota odszkodowania jest pomniejszona o wartość tych pozostałości.

W przypadku odszkodowania z tytułu OC należy brać pod uwagę ceny rynkowe z dnia ustalania odszkodowania, a nie z dnia wypadku.

Należy zwrócić uwagę, że czasem zakłady ubezpieczeń definiują szkodę całkowitą jako szkodę, której koszt naprawy przekracza już np. 70%, a nie wartość pojazdu, czyli 100%. Przy ubezpieczeniu OC jest to interpretacja nieprawidłowa i niekorzystna dla poszkodowanych.

Zakład ubezpieczeń nie ma obowiązku przejęcia wraku samochodu. Zależy to od jego uznania i pozytywnego ustosunkowania się do wniosku poszkodowanego.

Warto zwrócić uwagę, że w świetle uchwały Sądu Najwyższego z 12 października 2001roku można żądać także wyrównania szkody wynikającej ze zmniejszenia wartości samochodu. Sąd najwyższy uznał, że odszkodowanie, oprócz kosztów naprawy, obejmuje także zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej różnicy między wartością samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie przy założeniu, że naprawa była prawidłowa, a zmniejszenie wartości samochodu nastąpiło wskutek jego uszkodzenia.

Aby żądać odszkodowania z tytułu zmniejszenia wartości samochodu, należy określić wartość szkody i na piśmie zwrócić się do firmy ubezpieczeniowej. Jeśli ubezpieczyciel odmówi wypłaty, należy sprawę skierować do sądu.

Klienci firm ubezpieczeniowych zbyt rzadko dochodzą swych roszczeń przed sądem. Wiadomo, że sądy są "zawalone" sprawami, procesy trwają długo i bywają kosztowne. Wiedzą o tym również zakłady ubezpieczeń, dlatego też często odsyłają poszkodowanych do sądu, traktując to jako sposób na zniechęcenie ich do dalszej walki o odszkodowanie. Pisma odmawiające wypłaty całości lub części odszkodowania są formułowane w zawiły sposób. Ich kategoryczna treść i forma ma zniechęcić do dalszych działań. Często jednak odwołanie poszkodowanego, napisane po konsultacji z prawnikiem, wyrażenie gotowości wniesienia sprawy do sądu powoduję, że towarzystwo zmienia swoje nastawienie, a także negatywną decyzję. Przed złożeniem pozwu trzeba jednak zrobić kalkulację kosztów, aby ocenić (zwłaszcza w przypadku szkody o małej wartości) opłacalność procesu.