Podstawowe informacje o kredycie konsumenckim

Jakie uprawnienia dała nam nowa ustawa o kredycie konsumenckim?

Dnia 18 grudnia 2011 roku weszła w życie ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r. Nr 126, poz. 715, z późn. zm.) – dalej  „ustawa o kk”, która zastępuje ustawę z dnia 20 lipca 2001 roku o kredycie konsumenckim. Od tego dnia umowy o kredyt konsumencki zawierane są na nowych zasadach. Ustawa określa obowiązki kredytodawców i pośredników kredytowych oraz uprawnienia konsumentów związane z zawarciem umowy o kredyt konsumencki. Nową ustawę o kk stosuje się także do umów o kredyt konsumencki oferowanych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK).

1.    Co to jest kredyt konsumencki w rozumieniu nowej ustawy
Przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w innej walucie, którego kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Przyrzeczenie udzielenia kredytu należy rozumieć szeroko jako wszelkie oferty, reklamy kredytów, promesy.
Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności :
•    umowę pożyczki;
•    umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego, także kredytu zabezpieczonego hipoteką;
•    umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia (np. wszelkie umowy o limit lub debet w rachunku oszczędnościowo-kredytowym, umowa o kartę kredytową);
•    umowę o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia (np. umowy wiązane zawierane przy zakupie towaru lub usługi);
•    umowę o kredyt odnawialny.
Ustawy nie stosuje się do umów:
•    tzw. „kredytu 0%” , według których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania oraz innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego;
•    leasingu, jeżeli umowa nie przewiduje obowiązku przeniesienia własności przedmiotu umowy na konsumenta;
•    zawieranych z podmiotami takimi jak domy maklerskie polskie i zagraniczne;
•    o kredyt, będących wynikiem ugody sądowej, ugody zawartej przed sądem polubownym lub ugody, która jest wynikiem postępowania mediacyjnego;
•    o kredyt udzielany pracownikom przez pracodawcę ze stopą oprocentowania niższą niż powszechnie stosowane na rynku (np. pożyczka z funduszu socjalnego);
•    o kredyt udzielany na mocy przepisów szczególnych z zastosowaniem niższych stóp oprocentowania niż powszechnie stosowane na rynku (np. kredyt studencki) lub udzielany na korzystniejszych warunkach niż powszechnie stosowane na rynku (np. kredyt mieszkaniowy z dopłatą rządową);
•    których przedmiotem jest stałe lub sukcesywne świadczenie konsumentowi usług lub dostaw towarów tego samego rodzaju  (np. umowy o dostawę energii elektrycznej, gazu).
Do niektórych typów umów nie stosuje się całej ustawy o kk, lecz tylko poszczególne jej przepisy.

2.    Obowiązki kredytodawcy i pośrednika kredytowego przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki
Reklama – ustawa szczegółowo określa, jakie informacje musi przekazać konsumentowi kredytodawca lub pośrednik kredytowy w reklamach kredytu konsumenckiego, które zawierają dane dotyczące kosztów tego kredytu. W szczególności muszą zostać podane informacje o całkowitej kwocie kredytu, stopie oprocentowania kredytu wraz z opłatami uwzględnianymi w całkowitym koszcie kredytu oraz rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania. Jeżeli do zawarcia umowy o kredyt konsumencki niezbędne jest zawarcie umowy dodatkowej (np. umowy ubezpieczenia), a kosztu takiej umowy nie można z góry określić,  kredytodawca lub pośrednik kredytowy musi podać informację o obowiązku zawarcia takiej umowy wraz z rzeczywistą roczną stopą oprocentowania. Informacje przekazywane konsumentowi w reklamie powinny być podane na podstawie reprezentatywnego przykładu. Pośrednik kredytowy w reklamach kredytu konsumenckiego musi wskazać kredytodawców, z którymi współpracuje, oraz zakres czynności, do których dokonywania jest upoważniony. Informacje muszą być podane w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny.
Ocena ryzyka kredytowego – nowym rozwiązaniem wprowadzonym przez ustawę o kk jest obowiązkowa ocena ryzyka kredytowego przez kredytodawcę przed zawarciem umowy o kredyt z konsumentem. Oceny tej dokonuje na podstawie informacji uzyskanych od konsumenta lub informacji zawartych w bazach danych (np.: Biuro Informacji Kredytowej, Biuro Informacji Gospodarczej, zbiór danych kredytodawcy). Konsument ma obowiązek przedstawić kredytodawcy dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny ryzyka kredytowego. W większości będą to dokumenty i informacje dotyczące sytuacji finansowej i osobistej konsumenta. 
Odmowa udzielenia kredytu – kolejną nowością w ustawie o kk jest nałożenie na kredytodawcę, obowiązku niezwłocznego przekazania konsumentowi bezpłatnej informacji o przyczynie odmowy udzielenia kredytu, jeżeli odmowa nastąpiła ze względu na informacje zawarte w bazie danych lub zbiorze danych kredytodawcy, ze wskazaniem bazy danych, z której te informacje pochodzą.
Obowiązek przekazania informacji dotyczących umowy kredytu konsumenckiego przed jej zawarciem – ustawa wyraźnie określa, jakie informacje i w jakiej formie mają zostać przekazane konsumentowi przed zawarciem umowy o kredyt. Nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie (we wszystkich krajach UE) jednolitego formularza informacyjnego, który kredytodawca lub pośrednik kredytowy jest zobowiązany, w określonych przypadkach, przekazać konsumentowi. Takie rozwiązanie ma umożliwić konsumentowi porównywanie ofert różnych kredytodawców.
Projekt umowy – konsument ma prawo do otrzymania, na wniosek, bezpłatnego projektu umowy o kredyt konsumencki, jeżeli w ocenie kredytodawcy lub pośrednika kredytowego spełnia on warunki do udzielenia mu kredytu konsumenckiego. Projekt umowy powinien zawierać dane konsumenta (imię, nazwisko i adres) oraz wszystkie warunki, na których kredyt mógłby zostać udzielony. 
Udzielenie wyjaśnień konsumentowi – zarówno  pośrednicy, jak i kredytodawcy są zobligowani do objaśnienia konsumentowi przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki przekazanych mu informacji oraz postanowień umowy, w sposób umożliwiający konsumentowi podjęcie decyzji, czy zawrzeć tę umowę.

3.    Umowa o kredyt
Umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta w formie pisemnej, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę. Powinna być sformułowana w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Kredytodawca lub pośrednik kredytowy jest zobowiązany niezwłocznie doręczyć umowę konsumentowi. Ustawa szczegółowo określa, jakie informacje i dane muszą być zawarte w umowie w zależności od jej typu. Dotyczy to przede wszystkim wszelkich kosztów związanych z zawieraną umową o kredyt konsumencki, obowiązków kredytodawcy i konsumenta, ale także uprawnień przyznanych konsumentowi.

4.    Nowe rozwiązania dotyczące realizacji umowy o kredyt konsumencki
Informacja o zmianie oprocentowania w trakcie trwania umowy kredytu konsumenckiego – w przypadku zmiany wysokości stopy oprocentowania w czasie obowiązywania umowy o kredyt konsumencki, konsument przed jej dokonaniem otrzymuje od kredytodawcy, na trwałym nośniku, informację o tej zmianie. Informacja ta zawiera szczegółowe określenie stopy oprocentowania, wysokości raty kredytu po dokonaniu zmiany stopy oprocentowania oraz informację o liczbie i częstotliwości płatności rat, o ile ulegają one zmianie.
Bezpłatny harmonogram spłat – w przypadku umowy o kredyt konsumencki zawartej na czas określony, konsument ma prawo do otrzymania na wniosek, w każdym czasie, bezpłatnie harmonogramu spłaty. Harmonogram powinien zawierać termin płatności i wysokość raty kredytu z wyodrębnieniem jej poszczególnych składników, w szczególności kapitału, odsetek oraz wszelkich innych kosztów kredytu, które konsument jest zobowiązany zapłacić.
Wyciąg z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego – w czasie obowiązywania umowy o kredyt konsumencki w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsument otrzymuje, na trwałym nośniku, wyciąg z tego rachunku.
Informacja o przekroczeniu salda w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym – jeżeli znaczne przekroczenie salda na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta utrzymuje się dłużej niż jeden miesiąc, konsument otrzymuje, na trwałym nośniku, informację o wysokości tego przekroczenia oraz informację o stopie oprocentowania kredytu, warunkach jej zmiany, a ponadto informację o innych kosztach, które konsument zobowiązany jest ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki.
Zmiana całkowitej kwoty kredytu – w przypadku zmiany całkowitej kwoty kredytu, w czasie obowiązywania umowy o kredyt konsumencki (np. w wyniku zaciągnięcia dodatkowego zobowiązania u tego kredytodawcy) konsument jest zobowiązany do przedstawienia, na żądanie kredytodawcy, dokumentów i informacji dotyczących jego aktualnej sytuacji finansowej. W przypadku znacznego zwiększenia całkowitej kwoty kredytu kredytodawca jest zobowiązany do przeprowadzenia ponownej oceny ryzyka kredytowego konsumenta.
Wypowiedzenie umowy o kredyt odnawialny – konsument ma prawo w każdym czasie, bez dodatkowych opłat, wypowiedzieć umowę o kredyt. Strony mogą w umowie określić termin wypowiedzenia tej umowy, który nie może być dłuższy niż jeden miesiąc.
Kredytodawca ma prawo, na trwałym nośniku, wypowiedzieć umowę o kredyt odnawialny. Strony mogą w umowie określić termin wypowiedzenia tej umowy, który nie może być krótszy niż dwa miesiące. Kredytodawca ma prawo ponadto wypowiedzieć umowę o kredyt odnawialny w przypadku niedotrzymania przez konsumenta zobowiązań dotyczących warunków udzielenia tego kredytu określonych w umowie oraz negatywnej oceny ryzyka kredytowego konsumenta. Kredytodawca jest zobowiązany do poinformowania konsumenta o przyczynach tego ostatniego wypowiedzenia nie później niż przed upływem terminu wypowiedzenia.
Spłata kredytu indeksowanego do waluty obcej w tej walucie – w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty obcej, konsument może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w tej walucie. To samo dotyczy spłaty całości lub części kredytu. Spłata kredytu indeksowanego w walucie obcej nie może wiązać się z poniesieniem dodatkowych kosztów przez konsumenta. Kredytodawca nie może uzależnić wykonania przez konsumenta uprawnienia do spłaty kredytu w walucie obcej od wprowadzenia dodatkowych ograniczeń, w szczególności nie może zobowiązać kredytobiorcy do nabywania waluty przeznaczonej na spłatę kredytu od określonego podmiotu (np. samego kredytodawcy czy konkretnego kantoru).

5.    Kredyt darmowy
Ustawa o kk przewiduje rozwiązanie będące formą kary za niewypełnienie ciążących na kredytodawcy obowiązków – tzw. przekształcenie kredytu w kredyt darmowy. W przypadku naruszenia przez kredytodawcę wskazanych w ustawie przepisów, konsument może spłacić kredyt w terminie i w sposób ustalony w umowie, ale bez zapłaty odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy, z wyjątkiem przewidzianych w umowie kosztów zabezpieczenia kredytu. Aby móc spłacać kredyt w ten sposób, konsument musi złożyć kredytodawcy pisemne oświadczenie o tym, że korzysta z tego uprawnienia.
Uprawnienie do przekształcenia kredytu w kredyt darmowy przysługuje konsumentowi również po wykonaniu i zakończeniu umowy kredytu. Kredytodawca obowiązany jest wówczas zwrócić konsumentowi nienależnie pobrane odsetki i koszty. Należy jednak pamiętać, że uprawnienie konsumenta wygasa po upływie roku od dnia wykonania umowy.
W przypadku kredytów zabezpieczonych hipoteką przekształcenie w kredyt darmowy wiąże się z brakiem obowiązku zapłaty odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy nie za cały okres trwania umowy, lecz jedynie za okres 4 lat poprzedzających dzień złożenia oświadczenia o przekształceniu.

6.    Spłata kredytu przed terminem
Konsument ma prawo w każdym czasie do spłaty całości lub części kredytu przed terminem określonym w umowie. W przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie, całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, nawet jeżeli konsument zapłacił je już wcześniej. Kredytodawca ma prawo zastrzec w umowie prowizję za spłatę kredytu przed terminem, jednakże tylko wówczas gdy spłata przypada na okres, w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała oraz spłacana przez konsumenta kwota przekracza określoną w ustawie wysokość. Prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie może przekraczać 1% spłacanej części kredytu, jeżeli okres między datą spłaty kredytu a terminem spłaty kredytu przekracza jeden rok lub 0,5% spłacanej części kwoty kredytu jeżeli okres ten nie przekracza jednego roku. Kredytodawca jest zobowiązany do rozliczenia z konsumentem kredytu w terminie 14 dni od dnia dokonania wcześniejszej spłaty kredytu w całości. Kredytodawca nie może również uzależnić wcześniejszej spłaty kredytu od poinformowania go przez konsumenta o zamiarze dokonania wcześniejszej spłaty.

7.    Odstąpienie od umowy o kredyt konsumencki
Konsument ma prawo do odstąpienia bez podania przyczyny od umowy o kredyt konsumencki w terminie 14 dni od dnia zawarcia tej umowy. Ustawa dokładnie określa, na jakich zasadach konsument może zrealizować swoje uprawnienie. Kredytodawca lub pośrednik kredytowy jest zobowiązany przy zawarciu umowy wręczyć konsumentowi, na trwałym nośniku, wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Nowością jest dokładne określenie w ustawie skutku, jaki odstąpienie przez konsumenta od umowy o kredyt konsumencki wywiera na umowy o świadczenie dodatkowych usług, a także określenie zasad i skutku odstąpienia od umowy o kredyt wiązany, odstąpienia od umowy sprzedaży, z którą związany był kredyt wiązany, oraz odstąpienia od umowy o kredyt zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Konsument nie ponosi żadnych kosztów związanych z odstąpieniem od umowy o kredyt konsumencki, z wyjątkiem odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kredytu oraz bezzwrotnych kosztów poniesionych przez kredytodawcę na rzecz organów administracji publicznej oraz opłat notarialnych. Po odstąpieniu od umowy konsument niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy, musi zwrócić kredytodawcy udostępnioną mu kwotę kredytu wraz z odsetkami. Dniem spłaty kredytu jest dzień przekazania środków pieniężnych kredytodawcy przez konsumenta.

8.    Uprawnienie konsumenta w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez sprzedawcę lub usługodawcę
Jeżeli sprzedawca lub usługodawca nie wykonał zobowiązania wobec konsumenta lub wykonał je nienależycie (np. nie wydał towaru, nie świadczył usługi, wydał towar niezgodny z umową), a żądanie przez konsumenta wykonania tego zobowiązania nie było skuteczne, konsumentowi przysługuje prawo żądania wykonania tego zobowiązania od kredytodawcy. W tym przypadku jednakże odpowiedzialność kredytodawcy jest ograniczona do wysokości udzielonego konsumentowi kredytu. 

9.    Zakaz wyłączania lub ograniczania w umowie uprawnień konsumenta wynikających z ustawy.
Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać uprawnień konsumenta przewidzianych w ustawie. W przypadku gdy w umowie uprawnienia konsumenta określone są w sposób mniej korzystny niż w ustawie, w miejsce takich postanowień umowy stosuje się odpowiednie przepisy ustawy. Np. gdy w umowie o kredyt konsumencki przewidziano dla konsumenta termin do odstąpienia od tej umowy wynoszący 10 dni, a nie 14 dni jak stanowi ustawa, to konsument ma prawo odstąpić od tej umowy w terminie 14-dniowym.